شش روز از آغاز »عملیات چشمه صلح« در مرز ترکیه و سوریه گذشته و با پیشروی همزمان ارتش ترکیه و معارضین دولت سوریه در مناطق کردنشین، خطر تشدید تنش در منطقه هرروز بیشتر می‌شود. رییس‌جمهور ترکیه می‌گوید که عزم آنکارا برای پیشروی جدی‌ست و انتقادها از این اقدام نمی‌تواند او را منصرف کند. اردوغان معتقد است عملیات نظامی »چشمه صلح« برای حفظ امنیت مرزهای ترکیه الزامی است و تا زمانی که خواسته‌های ترکیه در‌خصوص امنیت مرزهایش تامین نشود، عملیات نظامی پایان نخواهد یافت. رییس‌جمهور ترکیه تاکید دارد که ارتش این کشور در شرق فرات علیه گروه‌های تروریستی مبارزه میکند و فعالیتی علیه غیرنظامیان در این مناطق صورت نمی‌گیرد.
کارشناسان درباره این ادعای رییس‌جمهور ترکیه معتقداند: »مردم آن مناطق و گروه‌هایی که در مناطق شرق فرات وجود دارند، متکثر هستند؛ برخی از این گروه‌ها تروریستی و برخی غیرتروریستی هستند و این که می‌خواهند قوم کُرد را تروریست نشان دهند، اشتباه است«.هر جنگ و ناآرامی در منطقه تنش‌ها را تشدید میکند و به‌طور قطع این به ضرر مردم منطقه تمام خواهد شد.
کارشناسان تاکیددارند با توجه به آن که تا چندی قبل کُردها به‌عنوان گروهی که علیه گروه تروریستی داعش به مبارزه می‌پرداختند مطرح بودند و توفیقات زیادی را نیز در این زمینه کسب کردند، هجوم ارتش ترکیه و مخالفین دولت سوریه به این گروه‌های کرد، احتمال »احیای داعش« و رشد مجدد این گروه تروریستی را در منطقه افزایش می‌دهد. در تکمیل مقدمه عنوان شده بایستی به این نکته اشاره کرد که: حمله جدید ترکیه در شمال سوریه می‌تواند یک مرتبه دیگر نقشه درگیری‌ها در این کشور جنگ‌زده را تغییر دهد و جدای از افزایش نفوذ ترکیه در مناطق مرزی مشترک، ضربه‌ای سهمگین به نیروهای کُرد وارد آورد. دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات‌متحده، بار دیگر متحدان اصلی نیروهای آمریکایی در جنگ علیه داعش را رها و صرفا به گفتن اینکه شرایط را زیر نظر دارد، اکتفا کرده است. ترکیه اعلام کرده هدفش از این حمله پاکسازی تروریست‌ها از منطقه و هموار‌کردن مسیر برای ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه بوده، اما شکی نیست که در این میان کُردهای سوریه هم هدف حملات قرار خواهند گرفت چرا که ترکیه آنها را متحدان پ.ک.ک و دشمن خود می‌داند.
از سال 2016تا‌کنون، این سومین حمله ترکیه به شمال سوریه به‌شمار می‌رود که با هدف اصلی محدودسازی قدرت کُردها در منطقه صورت گرفته است. در حقیقت، ترکیه از مدت‌ها پیش به‌دنبال ایجاد یک منطقه حائل در مرز مشترک با سوریه بود و حتی ایالات‌متحده را به ایجاد »محدوده امن« به وسعت 32 کیلومتر در اراضی سوریه ترغیب کرده و بارها هشدار داده بود که حتی اگر لازم باشد، به‌صورت یک‌جانبه در این زمینه اقدام خواهدکرد.
دولت رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، به‌دنبال آن است فضایی در مرزهای سوریه ایجاد کند و امکان استقرار 2 میلیون پناهجوی سوری که در حال حاضر در ترکیه هستند را در آنجا فراهم آورد. او اخیرا درباره پیشروی بیشتر در اراضی سوری تا شهرهای دیرالزور و رقه سخن گفته تا ظاهرا از این طریق، فضای بیشتری برای بازگشت پناه‌جویان به کشورشان فراهم کند. در همین حال، نیروهای دموکراتیک سوریه تحت رهبری کُردها در سال‌های گذشته و به‌ویژه پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2011 کنترل بیشتری بر شمال و شرق سوریه به‌دست آورده‌اند.
این نیروها که در جنگ علیه داعش به‌نوعی شریک ائتلاف تحت رهبری ایالات‌متحده به‌شمار می‌رفتند، می‌توانند تنها برنده در جنگ داخلی سوریه به‌شمار روند چرا که توانسته‌اند ارگان‌های حکومتی مختص خود را ایجاد و برای به‌دست آوردن خودمختاری و نه استقلال، تلاش کنند. اما همه دستاوردهای نیروهای کُرد می‌تواند تحت‌تاثیر پیشروی نظامی ترکیه قرار بگیرد.
شورای دموکراتیک سوریه هشدار داده که حمله نظامی ترکیه به موج جدیدی از آوارگی‌ها خواهد انجامید. در این بین روز شنبه رییس‌جمهور روسیه با اشاره به حملات اخیر ترکیه و تجاوز این کشور به مرزهای قانونی سوریه اظهار کرد: »تمام نیروهای خارجی غیرقانونی در سوریه باید خاک این کشور را ترک کنند و روسیه نیز در صورتی که رهبری جدید سوریه تصمیم بگیرد که نیازی به حضور روسیه در خاک سوریه نیست همین کار را خواهد کرد«.
ولادیمیر پوتین گفت: »خارج‌شدن نیروهای خارجی از خاک سوریه شامل حال همه کشورها می‌شود و اگر رهبری قانونی مشروع سوریه در آینده بگوید که نیازی به حضور نیروی هوایی روسیه در منطقه نیست این نیروها از منطقه خارج می‌شوند«. ایران، روسیه و ترکیه مدت‌هاست که در قالب مذاکرات آستانه تلاش‌هایی را در راستای برقراری صلح در سوریه انجام می‌دهند اما این اقدام آنکارا سبب شده تا شرایط برای برقراری صلح بیش از پیش سخت شود. ایران بارها برای حفظ آرامش در این منطقه پیشنهاداتی مطرح کرده و به گفته محمدجواد ظریف عمل به این پیشنهادات می‌توانست از بروز فاجعه جلوگیری کند. وزیر امور خارجه ایران روز شنبه در این‌باره گفت:
»من در طرحم خواهان آتش‌بس فوری، برقراری مذاکرات داخلی در سوریه و انتخابات شدم. حال نیز معتقدم به مذاکرات داخلی در سوریه و قانون اساسی در سوریه نیاز است. ما باید برای انتخابات آتی سوریه که در سال 2021 برگزار می‌شود آماده شویم. از نظر من در وهله اول تبیین قانون اساسی سوریه حائز اهمیت است«. محمدجواد ظریف همچنین پیشنهاد داد سوریه و ترکیه به چارچوب‌های توافق شده در معاهده »آدانا« بازگردند. او تصریح کرد: »توافق آدانا میان ترکیه و سوریه همچنان معتبر است و می‌تواند بهترین راه برای دستیابی به امنیت باشد. ایران می‌تواند برای گردهم آمدن کُردهای سوریه، دولت سوریه و ترکیه کمک کند تا ارتش سوریه به همراه ترکیه بتوانند از مرزهایشان محافظت کنند«.
نکته جالب توجه اینکه سال گذشته دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده، از تصمیم خود برای خارج‌کردن نیروهای آمریکایی از سوریه سخن گفت، کُردها عواقب اولین خیانت شریک خود در صحنه جنگ را متحمل شدند. در پی نگرانی از یک فاجعه تمام عیار، هنوز هم شماری از نیروهای آمریکایی در شمالشرقی و شرق سوریه باقی مانده‌اند، اما عقب‌نشینی کامل نیروهای آمریکایی یک منطقه خلاء ایجاد خواهد کرد که در برابر پیشروی ترکیه و احیای داعش آسیب‌پذیر خواهد بود.
احتمال تلاش‌های ایران و روسیه برای کنترل بر این مناطق هم وجود دارد. کُردها با نگرانی از همین چشم‌انداز مسیر مذاکره با دولت بشار اسد را در پیش گرفتند و با استقرار نیروهای سوریه و روسیه در مرز موافقت کردند. مذاکرات به نتیجه نرسیدند، اما احتمال پیشبرد جدی‌تر آنها در‌صورت عقب‌نشینی بیشتر نیروهای آمریکایی از منطقه وجود دارد. یک مقام ارشد وزارت امور خارجه ایالات‌متحده برنامه ترکیه برای استقرار 2 میلیون پناهجوی سوری در منطقه حائل را دیوانگی محض توصیف کرده است. اما ترامپ به عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از این منطقه پیش از آغاز عملیات ترکیه دستور داده و به نگرانی‌ها درباره هموار‌شدن مسیر برای حمله نیروهای ترکیه به کُردها دامن زده است.
متحدان غربی ترکیه هم تا‌کنون از برنامه‌های این کشور در ادامه حمله در شمال سوریه به‌طور آشکار حمایت نکرده‌اند. اما واقعیت این است که هیچ یک اقدام جدی در برابر این برنامه ترکیه انجام ندادند. ظاهرا تنها نگرانی غرب این است که استقرار سنی‌های عرب عمدتا سوری در منطقه شمالشرقی با اکثریت جمعیت کُرد، ماهیت جمعیت‌شناسی منطقه را برای همیشه تغییر دهد. اما نگران‌کننده‌ترین نتیجه احتمالی این حمله همچنان فراهم آمدن فرصتی برای احیای داعش در نتیجه آشفتگی در مناطق شمال و شمال شرقی سوریه است. اما نکته قابل تامل اینکه: عملیات »چشمه صلح« ارتش ترکیه بنا به آماری که سازمان ملل‌متحد روز شنبه منتشر کرده، باعث شده است که بیش از 100 هزار نفر از ساکنان شهرهای »رأس العین« (استان حسکه) و »تل ابیض« (استان رقه) آواره شوند، در حالی که کُردهای سوریه از آواره شدن 191 هزار و 69 نفر از ساکنان مناطق شمالی این کشور از آغاز عملیات نظامی ترکیه در منطقه شرق فرات خبر داده‌اند.
سازمان پزشکان بدون مرز نیز می‌گوید که تنها بیمارستان موجود در تل ابیض روز شنبه بسته شد؛ زیرا بسیاری از کادر پرسنل این بیمارستان به‌خاطر بمباران 24 ساعت گذشته مجبور به فرار شدند. خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) در توضیح آخرین تحولات عملیات ترکیه در سوریه گزارش داد، نظامیان ترکیه‌ای به همراه تروریست‌های هم‌پیمان آنان برای سومین روز متوالی، به حملات توپخانه‌ای و هوایی خود به اطراف شهر حسکه ادامه دادند. به گزارش این خبرگزاری، نظامیان ترکیه همچنین در صدد نفوذ به روستاهای »علوک« و »کشتو« در اطراف رأس‌العین بودند که این تلاش آنان نیز ناکام مانده است. بنا‌بر این گزارش، عمده حملات هوایی و توپخانه‌ای ترکیه به رأس‌العین، به منازل مسکونی و زیرساخت‌هاست تا ساکنان این شهر مجبور شوند از آن خارج شوند و به اشغال نظامیان ترکیه در آید. کما اینکه بیمارستان مرکزی رأس‌العین نیز هدف این حملات مکرر قرار دارد.
از سوی دیگر وزارت دفاع ترکیه اعلام کرد در طول چهار روز عملیات در شمال سوریه، 415 نفر از نیروهای کرد را کشته است. اما دیده‌بان حقوق بشر سوریه در آماری متفاوت می‌گوید که 74 نیروی کُرد در درگیری‌های روزهای اخیر کشته شده‌اند.
در پایان نگارنده مهدی قزل(مهدی حیدرپور)معتقد است: جدای از کُردها، دولت بشار‌اسد هم ممکن است از این حمله ترکیه متحمل آسیب جدی شود. اگر چه دولت سوریه کنترل چندانی بر منطقه ندارد، اما حمله ترکیه به این معنا خواهد بود که کنترل منطقه از دست نیروهای غیرخصمانه به دست ترکیه و شورشی‌هایی که به‌دنبال برانداختن اسد بودند، خواهد افتاد. دمشق از دیرباز به آنکارا به‌عنوان یک قدرت اشغالگر می‌نگریسته است. به‌رغم بی‌نتیجه ماندن مذاکرات پیشین کردها با دولت بشار اسد، اکنون می‌تواند بهترین زمان تمایل به توافق برای هر دو طرف معامله باشد.
منبع:
