روزهای پررفت‌وآمد دولت سیزدهم، در حوزه دیپلماسی برآورده شدن یکی از مهم‌ترین درخواست‌های خارجی کشور را به ارمغان آورد و طلسم عضویت ایران در شانگهای شکست. وزیر امور خارجه در توییتر اعلام کرد با عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای موافقت شده است. رییس‌جمهور گفت: #تروریسم اقتصادی، به مهم‌ترین ابزار سلطه‌طلبان برای تحمیل اراده به دیگران بدل شده است به همین جهت از موانع کلیدی پیشبرد همگرایی منطقه‌ای محسوب می‌شود. حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی روز جمعه هفته گذشته طی سخنانی در جمع سران و مقام‌های شرکت‌کننده در بیست‌و‌یکمین اجلاس سران #سازمان همکاری شانگهای، افزود: سازمان همکاری شانگهای به خوبی نشان داده که می‌تواند با اتکای به ظرفیت‌های اقتصادی، سیاسی، ارزشی و جمعیتی خود به نیروی پیشران چند‌جانبه‌گرایی جهانی تبدیل شود و این امر نشان‌دهنده فراهم‌بودن بستر شکل‌دهی به جامعه‌ای بر پایه ارزش‌های مشترک کشورهای در‌حال توسعه است.
در نشست سازمان همکاری شانگهای(SCO) این‌بار به‌دلیل بررسی عضویت دائم ایران در این سازمان و همچنین موضع آنها در برابر طالبان بیش از پیش مورد توجه ما ایرانی‌ها قرار داشت. درنهایت جمعه هفته گذشته دبیر شورای عالی امنیت ملی سازمان همکاری شانگهای اعلام کرد: »خوشبختانه موانع سیاسی بر سر عضویت ایران در توافقنامه شانگهای برداشته شده و عضویت ایران از طریق تشریفات فنی نهایی شده است.« اهمیت این سازمان از این جهت است که 33 درصد کل خشکی‌های جهان، 42 درصد جمعیت دنیا، 25 درصد تولید ناخالص ملی دنیا، 20 درصد تجارت دنیا، 4 قدرت اتمی دنیا و 2 عضو دائم شورای امنیت عضو آن هستند.
همکاری‌های ایران با اعضای این سازمان(به‌جز چین) چندان برجسته نبوده و سهم ایران از بازار وارداتی 3 هزار میلیارد‌دلاری 11 کشور عضو کمتر از نیم درصد است. اهمیت همکاری ایران با این سازمان جدا از ابعاد سیاسی و امنیتی دو بعد ترانزیتی و تجاری مهم دارد که می‌تواند اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار دهد. بعد تجاری آن؛ معرفی ظرفیت‌های مغفول مانده اقتصاد ایران به این کشورها، جذب سرمایه برای بخشهای مهم معدنی و نفتی و افزایش ارزش و تنوع محصولات صادراتی به دولت‌های عضو است.
ایران می‌تواند صادرات خود را به این کشورها در زمینه‌های مختلف، از جمله انرژی (نفت، گاز و برق) که برای بازسازی افغانستان بسیار مورد‌نیاز است و کشورهایی مانند قزاقستان، ازبکستان و... نیز به آن نیازمندند؛ بعد ترانزیتی آن‌هم حضور الزامی ایران در بزرگراه بین‌المللی و چند‌منظوره حمل‌ونقل شمال به جنوب(INSTC) است که بندر چابهار جنوبی ایران را به دریای خزر و بنادر ترکمنستان متصل می‌کند یا حضور ایران در برنامه‌های کمربند و جاده چین برای ایجاد و پیوند مسیر زمینی شرق به غرب در آسیای مرکزی هموار کند. اما ایران پیشتر سال 1385 به نشست شانگهای دعوت شد و از آن پس به‌عنوان عضو ناظر در این پیمان حضور داشت، این اقدام در همان زمان مورد انتقاد آمریکا قرار گرفت.
نخستین رییس‌جمهوری که از ایران به این سازمان رفت احمدی‌نژاد بود که در سخنرانی خود خواستار دگرگونی نظم جهانی شده بود. در سال 1395 اما درخواست ایران مبنی بر عضویت دائمی در این سازمان رد شد که تاثیر کمی بر اعتبار و وجهه تهران نداشت. شانگهای یکی از پیمان‌های مهم در جهان است که نشانی از غرب در آن نیست. این سازمان در سال 2001 در نتیجه ایجاد موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه توسط 5 کشور چین، روسیه، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان ایجاد شد که حالا به جز ایران دارای 2 عضو دیگر است، پاکستان و هند که 5 سال پس از تشکیل این سازمان به آن پیوستند.
اما در این بین سوالی که به ذهن خطور می‌کند این است که این عضویت چه مزایا و منافعی را برای جمهوری اسلامی ایران و دیگر کشورهای عضو این سازمان در پی خواهد داشت و اساسا چرا این موضوع اینقدر مهم شده است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که جمهوری اسلامی ایران تا اینجای کار و طی سالیان سال در برخورد با تروریسم و افراط‌گرایی کارنامه موفقی از خود نشان داده و حمایت قاطعانه کشورمان از دولت‌های ملی در عراق و سوریه گواه آن است که تهران یکی از محکم‌ترین پایه‌های ثبات امنیتی در منطقه به‌شمار می‌آید. موضوعی مهم که فلسفه وجودی سازمان همکاری‌های شانگهای نیز بر آن بنا نهاده شده است.
تاکید بر حفظ و ثبات مرزها و همچنین حاکمیت ملی کشورها از دیگر عناصری است که در مخالفت کامل با سیاست یک‌جانبه‌گرایی آمریکا درباره اشغال کشورها و حمایت از هرج و مرج سازنده قرار داشته است. سازمان همکاری‌های شانگهای شاید یکی از معدود نهادهای بین‌المللی است که توانمندی مقاومت در مقابل سیاست یک‌جانبه آمریکا را دارد.
نمونه آن درخواست رسمی از آمریکا برای خروج از پایگاه نظامی در منطقه »دره فراغنه« در کشور ازبکستان در سال 2005 بود. اکنون نیز باید دید که در آینده ایران و کشورهای عضو این پیمان، چگونه به ساز‌و‌کاری برای رسیدن به یک همکاری مشترک خواهند رسید. اما در‌خصوص دیگر مزیت‌های عضویت ایران در سازمان شانگهای باید خاطرنشان کرد که نبض یک‌سوم اقتصاد کل دنیا در دستان اعضای این سازمان می‌تپد و رتبه اول بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان را کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای در اختیار دارند و همین امر می‌تواند یک بازار عرضه و تقاضای بسیار عالی را برای کشورمان به‌عنوان صادر‌کننده بزرگ نفت و گاز به‌وجود آورد و در‌واقع این همکاری ایران با کشورهای سازمان شانگهای مسیر فروش و بازگشت مبالغ حاصل از صادرات انرژی را به مراتب راحت‌تر می‌کند.
این موضوع نشان‌دهنده آن است که این سازمان ظرفیت این را دارد که علاوه بر تاثیر‌گذاری بر قیمت انرژی در سطح بین‌الملل، در زمینه صادرات و واردات انرژی همکاری تنگاتنگی را میان اعضا برقرار کند، اما این فرصت طلایی صرفا شامل واردات و صادرات نفت و گاز نمی‌شود و با‌توجه به این که حدود نیمی از جمعیت جهان و یک‌سوم خشکی‌های جهان در اختیار اعضای این سازمان است؛ کشورمان که در شرایط کنونی صادرات غیرنفتی‌اش به کشورهای شرق آسیا و آسیای میانه بسیار اندک بوده و از چند میلیارد دلار گذر نمی‌کند، نیم‌نگاهی به صادرات غیرنفتی نیز دارد و بی‌شک چنین ظرفیت جمعیتی و سرزمینی در زمینه تغییر معادلات قدرت و ایجاد موازنه قوا در سطح جهانی می‌تواند بسیار موثر باشد، اما مهم‌تر از محکم‌تر‌شدن کمربند امنیتی در مرکز و غرب آسیا و همچنین رونق بازار330 میلیارد‌دلاری این سازمان، عبور از یک‌جانبه‌گرایی غرب و توجه جدی به چند‌جانبه‌گرایی شاید مهم‌ترین دستاورد عضویت کشورمان در این سازمان باشد.
عضویتی که از نگاه نگران غرب، نماد تحقق یک کابوس بزرگ است چرا که چند سال بود سیاستمداران غربی درباره انتقال محور قدرت جهانی از غرب به شرق هشدار می‌دادند و اکنون با عضویت ایران در پیمان شانگهای، نقطه عطفی در این روند جا‌به‌جایی رخ داده است. حالا در شرایط تحریم‌های سخت و زمانی که در رابطه با مذاکرات هسته‌ای و برجام، ایران معتقد است آمریکا زیاده‌خواهی می‌کند، این عضویت برای کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. این در‌حالی است که برخی باور دارند راه‌حل مشکلات مربوط به موضوعاتی چون تحریم‌ها، مذاکرات هسته‌ای و اختلافات با آمریکا را در دیگر مناطق نمی‌توان یافت و ابتدا کشور نیازمند حل مشکلات در همان سطح غربی است. همچنین در حاشیه این نشست امیرعبداللهیان با جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، دیدار کرد و بنا بر پیام جایشانکار در توئیتر، آنها در مورد تحکیم روابط دوجانبه و همکاری برای مقابله با چالش‌های منطقه‌ای صحبت کرده‌اند. در این راستا خطیب‌زاده، سخنگوی #وزارت_امورخارجه نیز با اشاره به استقبال از تصمیم سازمان همکاری شانگهای در پذیرش عضویت کامل ایران گفت: »این گامی بزرگ به‌سوی روابط توسعه‌یافته با همسایگان و پیشرانی مهم برای سیاست خارجی آسیامحور ما است. به تلاش‌های‌مان برای بهره‌گیری از ابتکارات بومی در جهت پیشبرد منافع منطقه ادامه خواهیم داد.
همچنین در داخل کشور نیز این عضویت با استقبال مواجه شد و سید‌محسن دهنوی، عضو هیات‌رییسه مجلس شورای اسلامی در توییتر خود نوشت: با پذیرش ایران به‌عنوان عضو رسمی سازمان همکاری شانگهای?، سیاست خارجی ما وارد افق‌های روشن‌تری شد. همکاری با همسایگان و شرکای آسیایی باید رکن دکترین سیاست خارجی #دولت_سیزدهم باشد. اقتصاد مقاومتی علاوه بر آن که درون‌زا است، برای شکستن تحریم‌ها با اقتصادهای جهانی نیز تعامل دارد.« در حاشیه این نشست امیرعبداللهیان با اشاره به قابلیت مشاهده آثار عضویت ایران در این سازمان در برنامه اقتصادی دولت سیزدهم اظهار کرد: »روند عضویت دائم به‌گونه‌ای است که مرحله به مرحله گام‌هایی اتخاذ می‌شود که در هر مرحله یکی از حلقه‌ها فعال می‌شوند تا درنهایت در یک پروسه حداکثر یک‌ساله تا یک سال و نیمه، تمامی بخشهای مرتبط به عضویت دائمی ما به شبکه بزرگی که در میان کشورهای عضو شانگهای قرار دارد فعال بشوند.
او همچنین از ساماندهی ملاقات‌های وزرای همراه با هیات‌های همتا در حاشیه نشست خبر داد. یمک تحلیل‌گر در رابطه با این موضوع معتقد است: پذیرش ایران در پیمان شانگهای پس از سال‌ها انتظار و عضویت ناظر در این سازمان منطقه‌ای، تحول سیاسی مهمی برای جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود و می‌تواند در چارچوب سیاسی نگاه به شرق تحول مهمی به‌حساب آید. مرتضی مکی تصریح کرد: نباید فراموش شود، موقعیت ژئوپلیتیکی، جایگاه سیاسی و منطقه‌ای ایران اقتضا می‌کند این کشور روابط متوازنی با کلیه دولت‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی جهان داشته باشد، اما نکته بدیهی‌تر از این موضوع عضویت ایران در سازمان شانگهای، مساله برجام و تحریم‌های اقتصادی و فشار سنگینی است که به جمهوری اسلامی وارد کرده است.
مکی اهمیت زیادی برای این امر در روابط خارجی ایران قائل شد و ادامه داد: به‌نظر نمی‌رسد تا زمانی که ایران موفق به رفع تحریم‌ها بشود، بتواند از فرصت ایجاد شده در سازمان شانگهای آن‌طور که انتظار دارد استفاده کند و همکاری‌های اقتصادی قوی را برقرار کند. شاهد بودیم که پس از خروج آمریکا از برجام در سال 97 بسیاری از شرکت‌های چینی و دیگر شرکت‌هایی که وابسته به برخی از کشورهای عضو شانگهای بودند از ایران خارج شدند. در پایان نگارنده معتقد است: بیش از چهل و دو درصد جمعیت جهان، ساکن کشورهای عضو شانگهای هستند و اعضای آن نزدیک به 25 درصد تولید ناخالص دنیا را در اختیار دارند.
از طرفی سازمان همکاری شانگهای از جمله سازمان‌هایی است که حوزه تمدنی آنگلوساکسونی به آن راه ندارد. عضویت ایران در این پیمان می‌تواند منافع متعدد اقتصادی، سیاسی و امنیتی قابل‌توجهی را برای کشورمان در پی داشته باشد. جمهوری اسلامی ایران از طریق این عضویت دائم در این سازمان می‌تواند دسترسی مطلوبی را به آسیای مرکزی پیدا کند. علاوه بر آن، کشورمان می‌تواند با قدرت‌های اقتصادی این بلوک، از جمله چین و هند، همکاری‌های مناسبی در عرصه اقتصادی داشته باشد. نقشه راه 25ساله با چین، دلیل دیگری برای امیدوار بودن به آینده روابط اقتصادی تهران و پکن است.
همچنین ایران به دنبال روابط خود با کشورهایی مانند روسیه است، هرچند که توافق نسبتا بلندمدتی بین تهران و مسکو برای همکاری طرفین به دنبال به‌روز‌رسانی و تدوین سندی جدید برای همکاری‌های بلندمدت است. همچنین عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند موجب ایجاد توازنی در روابط خارجی تهران شود. از طرفی ایران می‌تواند سیگنالی را برای کشورهای غربی ارسال کند که در سایه بی‌عملی آنها می‌تواند گزینه‌های جایگزین مناسبی را برای خود بیابد. این عضویت حتی می‌تواند جایگاه ایران در مذاکرات وین را تقویت کرده و آن را در موضع اقتدار بالاتری قرار دهد. همچنین عضویت ایران در این سازمان منافعی را برای اعضای دیگر دارد، ایران می‌تواند دسترسی آنها به غرب آسیا باشد. از طرفی ایران می‌تواند در پروژه کمربند جاده چین یکی از شرکای مهم پکن باشد. بنابراین عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای آغاز مسیری است که افق‌های گسترده‌ای را پیشروی دارد.
اینستاگرام مارادنبال کنید.
https://www.instagram.com/ravabetomomiseytareh
