داستان‌انزوای‌آمریکا
نزدیک به دو سال از ورود ترامپ به کاخ سفید می‌گذرد و در این مدت از نزدیکترین همپیمانان همچون کانادا تا دورترین کشورهای شرق دور مانند چین از گزند وی در امان نمانده‌اند. از طرفی نادیده انگاری عرف و هنجارهای بین‌المللی از سوی چهل و پنجمین رییس‌جمهوری ایالات متحده، این کشور را به بازیگر تعهدگریز و قانون‌شکن نظام بین‌الملل مبدل ساخته که گریزی از تقابل با آن نیست.
دولت ترامپ در این مدت از پیمان‌های مهم جهانی از قبیل پاریس، برجام، تجارت آزاد ترانس پاسیفیک، پیمان جهانی مهاجرت خارج شده و با بی‌اعتنایی به سازمان‌های اثرگذار بین‌المللی دستور خروج آمریکا را از سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) و شورای حقوق بشر سازمان ملل صادر کرده است. جرقه آغاز تقابل بین‌المللی با سیاست‌های کاخ سفید از همان روزهای نخست تکیه ترامپ بر مسند رییس‌جمهوری و مقابله‌اش با برجام، زده شد.
فشارهای بازیگران مختلف جهان بر آمریکا باعث شد تا وی دست کم سه بار به تمدید توافق هستهای اقدام کند. پس از سرباز زدن وی از امضای تمدید تعلیق تحریمها برای چهارمین بار، آمریکا متحدان دیرینه خود را در مقابل خود یافت؛ اختلاف دیدگاهی که تاکنون نیز تداوم یافته است. حال به کرات مساله انزوای سیاسی آمریکا در جهان از زبان رییس‌جمهوری و مسوولان وزارت امور خارجه شنیده شده است. درواقع گفته می‌شود برجام آمریکا را منزوی کرده و همراه دو سه کشور دیگر در یک جبهه و دیگر جهانیان را در جبهه مقابل قرار داده است.
اما اوج این انزوا در جمعه یکم ژانویه خود را نشان داد؛ وقتی دو پیش‌نویس قطعنامه راجع به تحولات تازه نزاع فلسطینی اسرائیلی به شورای امنیت ارائه شد. در موقع رای‌گیری درباره هر دو پیش‌نویس، آمریکا تک و تنها بود. چه وقتی که 14 عضو دیگر شورای امنیت از پیش‌نویس قطعنامه ارائه شده از سوی کویت حمایت کردند و تنها آمریکا آن را وتو کرد و چه زمانی که آمریکا خواست پیش‌نویس قطعنامه خود در حمایت از اسرائیل را تصویب کند که جز نماینده این کشور کسی به آن رای مثبت نداد.
اما این انزوای آمریکا باعث کاهش تاثیرگذاری آن در نزاع فلسطین نشده است و جسورتر و یکه‌تازتر از گذشته رفتار می‌کند. یکجانبه قطعنامه‌های سازمان ملل را زیر پا می‌گذارد و قدس را دو دستی تقدیم اسرائیل می‌کند و مخالفت اروپایی‌ها و دیگر کشورها هم کارساز نیست. علاوه براین کارشناسان درخصوص موضوع مخالف کشورهای جهان با مواضع ضدبرجامی امریکا اذعان دارند: اعلام مخالفت اروپایی‌ها به‌ویژه ترویکای اروپا، چین، روسیه و قدرت‌های دیگری از چهار گوشه عالم با موضع ضد برجامی آمریکا یک نوع جبهه‌گیری و انزوای سیاسی برای واشنگتن به حساب می‌آید، اما حقیقت این است که این انزوا که بخش عمده آن به‌دلیل خود شخصیت جنجالی دونالد ترامپ است، تاکنون تاثیری در سطح اثرگذاری آمریکا در معادلات جهانی و منطقه‌ای نداشته است و شواهد حاکی از افزایش این تاثیر در پاره‌ای معادلات نیز هست. البته این انزوای سیاسی آمریکایِ ترامپ صرفا منوط به برجام نیست و قبل از آن در بحث فلسطین نیز شاهد این اتفاق بوده‌ایم.
حال به‌رغم تمایل و اراده جهانی به حفظ و ادامه اجرای برجام اما مقامات آمریکا گویا هنوز تحریم ایران را کارآمدترین ابزار موجود برای تحقق رویای خود می‌دانند. چند روز پیش رسانه‌های جهان از تشکیل »گروه اقدام ایران« در وزارت امور خارجه آمریکا به ریاست »برایان هوک« خبر دادند. ضمن این که آمریکا نیمه مردادماه مرحله نخست تحریمها را علیه ایران به اجرا درآورد و دور دوم آن به نیمه آبان‌ماه موکول شده است. اینک برخی خبرها از برنامه‌های تازه کاخ سفید برای فشار بر ایران حکایت می‌کنند که »فواد ایزدی« کارشناس مسائل آمریکا با اشاره به سخنان »وودی جانسون« سفیر آمریکا در لندن مبنی بر درخواست از انگلستان برای حمایت از تحریمها علیه ایران گفت: این ماموریت تمام سفرای واشنگتن در کشورهای دیگر است که تلاش کنند ارتباط دولتها و یا شرکت‌هایی که با ایران تعامل دارند را قطع کنند و در نهایت موضوع مهم این است که ما بتوانیم سیاست‌هایمان را با توجه به شناختی که از این دولتها داریم اعمال کنیم تا دچار خسارت و صدمه نشویم، چرا که به‌طور کلی سفرای آمریکا دست از تلاش برای اقناع دولت‌های اروپایی برای ترک گفت‌و‌گو با ایران بر نخواهند داشت. با نگاهی گذرا به موضع‌گیری‌های مختلف مقامات آمریکایی آشکارا مشخص می‌شود که این کشور »تحریم« را به‌عنوان یگانه راه مقابله با ایران برگزیده است. از این رو بود که رهبری و رییس‌جمهوری کشورمان در روزهای اخیر احتمال جنگ آمریکا علیه ایران را رد کرده و در مورد برنامه‌ها و تبلیغات روانی این کشور سخن گفتند.
حال برجام در انتظار تصمیم هوشمندانه و قاطع اروپاهاست. برجام بیش از مزیت‌های اقتصادی به اعتبار سیاسی اتحادیه اروپا گره خورده و پراکنده‌گویی برخی مقامات بروکسل در ارتباط با اجرای توافق هستهای نه تنها در راستای منافع اتحادیه قابل ارزیابی نیست که بازی در زمین ایالات متحده قلمداد می‌شود. پس از گذشت سه سال از عمر برجام و چند ماه از برجام گریزی آشکار آمریکا، وزیر امور خارجه فرانسه با اظهارات خود مقامات کشورمان را به واکنش واداشت؛ اظهاراتی که خاطرات مذاکرات هستهای و نقش غیرسازنده پاریس را در رسیدن به توافق ژنو زنده کرد.
»ژان ایو لو دریان« وزیر امور خارجه فرانسه چند روز پیش در خصوص سه موضوع »آینده تعهدات هستهای ایران پس از سال 2025«، »برنامه ساخت و گسترش موشک‌‌های دوربرد« و همچنین »نقش تهران در ایجاد ثبات در منطقه خاورمیانه« به اظهار نظر پرداخت؛ موضوعی که می‌تواند تنها به مذاق دشمنان توافق هستهای خوش آید چرا که ارتباط دادن برجام با مسائل حاشیه‌ای، بی‌تردید اجرای توافق را با مشکل مواجه خواهد کرد.پس از این اظهارنظرها، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در تماسی تلفنی با همتای فرانسوی، ابعاد آن را مورد تجریه و تحلیل قرار داد. ضمن این که صریح‌ترین مواضع از سوی بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه انعکاس یافت.
سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در واکنش به اظهارات وزیر امور خارجه فرانسه گفت: جمهوری اسلامی ایران بارها مواضع روشن و شفاف خود را در خصوص نگرانی‌های بی مورد و ناشی از برداشت‌های نادرست و از سر ناآگاهی برخی کشورها اعلام داشته است. وزیر امور خارجه فرانسه می‌داند که در این شرایط و براساس تفاهمات انجام شده قبلی، آنان را گزیر و گریزی از انجام تعهدات‌شان نیست و ایران و ایرانی را نیز تا عدم انجام تمامی تعهدات آنان هیچ گزیر و گریزی از بی اعتمادی به آنان نیست. جهان بر این اصل که ایران به تعهدات خود عمل کرده یقین دارد و این مهم را می‌توان از دوازدهمین و به‌عبارتی آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دریافت. »یوکیا آمانو« مدیر‌کل آژانس روز پنجشنبه (هشتم شهریور‌ماه) در گزارشی که به شورای حکام و شورای امنیت ارائه داد بار دیگر از همکاری‌های سازنده تهران در برابر تعهدات برجامی خود خبر داد.
مدیر‌کل این سازمان راستی آزما تصریح کرد که آژانس به تمام مراکز هستهای ایران که بازرسان تمایل به بازدید از آن را داشته اند، دسترسی داشته است. وی ضمن تاکید بر اهمیت همکاری داوطلبانه ایران برای فراهم‌آوردن دسترسی به مراکز اتمی، اعلام کرد که ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین ایران به‌صورت جزئی در مقایسه با اردیبهشت‌ماه افزایش یافته اما این افزایش هنوز در چارچوب برجام است.
در بین کشورهای اروپایی عضو برجام اما نباید از نقش سازنده انگلیس غافل ماند؛ کشوری که پس از اجرای برگزیت و جدایی از بدنه اتحادیه که در آینده نزدیک اجرایی خواهد شد به‌شدت دنبال شرکای جدید در مناطق مختلف جهان است. از این رو در چهارمین دور مذاکراتی که طی روزهای گذشته بین مقامات ایران و انگلیس در تهران برگزار شد به وضوح می‌توان میزان اراده لندن را در حفظ برجام سنجید. در دیداری که بین »الیستر برت« معاون وزیر خارجه انگلیس در امور غرب آسیا و شمال آفریقا با »سید کمال خرازی« رییس شورای راهبردی روابط خارجی انجام گرفت، خرازی تاکید کرد که سه کشور اروپایی تاکنون نتوانسته‌‌اند اقدام لازم را برای تامین منافع ایران از برجام انجام دهند. اعمال تحریمها و فشارها و عدم اقدام سریع اروپا در اجرای تعهدات خود در قالب برجام تبعات جدی در پیش خواهد داشت.
در مقابل، برت نیز از تلاش رهبران اروپا برای یافتن مکانیسم‌های کارآمد برای تقابل با سیاست‌های آمریکا خبر داد. ایران به‌دنبال تضمین‌های عملی و مکانیسم‌های ملموس از سوی اروپا است که به‌طور دقیق و حساب شده، راه‌های تداوم اجرای برجام را مشخص سازند و‌گرنه حمایت‌های اعلانی همواره در این سال‌ها از زبان سران بروکسل ساری و جاری بوده است. اخیرا نیز در جریان نشست غیررسمی اتحادیه اروپا درباره برجام و سوریه که در وین برگزار شد، »فدریکا موگرینی« مسوول سیاست خارجی اتحادیه قاطعانه از برجام حمایت کرد و گفت که توافق همچنان در حال اجرا شدن است، حفظ توافق با توجه به اعمال مجدد تحریم‌‌های آمریکا کاری چالش‌برانگیز است اما ما با همه کشورهای عضو و همه شرکایمان در سراسر جهان در حال همکاری هستیم تا اطمینان حاصل کنیم، برجام ادامه یابد.
در پایان نگارنده مهدی قزل اذعان دارد: پافشاری‌های آمریکا علیه ایران و توافق هستهای نه‌تنها به پیروی دیگر اعضای برجام از سیاست‌های واشنگتن منجر نشده که اراده آنها را در نجات برجام تقویت کرده است. برجام برای دو عضو آسیایی و سه کشور اروپایی از آن جهت حائز اهمیت است تا نشان دهند خواست و سلیقه سیاسی سران واشنگتن نمی‌تواند و نباید بر دیگر بازیگران بزرگ بین‌المللی تحمیل شود. از این رو است که تروئیکای اروپا در صف نخست مقابله با آمریکا ایستاده و با راهکارهایی چون اجرایی‌سازی مقررات مسدودکننده، مجوز بانک سرمایه‌گذاری اروپا و تشویق شرکت‌های متوسط و کوچک برای همکاری با تهران، پروژه نجات برجام را پیگیری می‌کنند و سعی در خنثی‌سازی توطئه‌های آمریکا دارند.
افزون بر نگاه همسوی گروه 1+4 در خصوص اهمیت مواجهه با آمریکا، جنگ تعرفه‌ای که ترامپ در ماه‌های گذشته علیه شرکای خود به راه انداخته بیش از پیش قدرت‌های بزرگ را به یکدیگر نزدیک ساخته و در اندیشه اقدام متقابل علیه کاخ سفید فرو برده است؛ موضوعی که در نشست وزرای خارجه همکاری آسیای شرقی در سنگاپور مورد توجه و گفت‌وگوی »وانگ یی« وزیر امور خارجه چین و »فدریکا موگرینی« مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرار گرفت. در مجموع جنگ تعرفه‌ای ترامپ که شرکای راهبردی و غیر راهبردی آمریکا را هدف قرار داده، از سوی آنان بی‌پاسخ نخواهد ماند همانطور که تاکنون کشورهای اروپایی، چین، کانادا، ترکیه، مکزیک و روسیه و غیره هر کدام به‌نوعی به تقابل با سیاست‌های کاخ سفید پرداخته‌اند که تداوم آن به اجماع جهانی علیه آمریکا و در نتیجه انزوای این کشور منجر خواهد شد.
