معنایعملیپیغامنفتیروحانیچیست؟
صدور نفت خلیج فارس در گروی ادامه صادرات نفت ایران است؛ این پیامی بود که روحانی در سفر اروپایی خود اعلام داشت و گمانهزنیهای گوناگونی در سطح بینالمللی در مورد آن صورت گرفت. پس از تلاشهای رییسجمهوری آمریکا برای جلوگیری از صادرات نفتی ایران، روحانی واکنش نشان داد و تهدیدهای آمریکا را محکوم کرد. روحانی تصریح کرد صادرات نفت دیگر کشورها در گرو صادرات نفت ایران است. سخنان چندی پیش »حسن روحانی« در مورد همپیوندی صدور نفت ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس که در سفر اروپایی وی بیان شد با یک تفسیر مشترک در غرب همراه بود.
بسیاری از مقامهای کاخ سفید و رسانهها در اروپا و آمریکا سخنان رییسجمهوری را مبنی بر اینکه در صورت ایجاد مشکل برای فروش نفت، ایران نیز میتواند صادرات نفت منطقه را متوقف کند، تهدید تهران به بستن تنگه هرمز تفسیر کردند. وی تاکید کرد »معنی ندارد نفت ایران صادر نشود و نفت منطقه صادر شود.« مسوولان دیپلماتیک توضیح بیشتری را در این رابطه ارائه نکردند اما اعلام حمایت برخی مقامهای نظامی تردیدها در مورد واکنش قاطع ایران به تهدیدهای ترامپ را تا حد زیادی از میان برد.
با همین دیدگاه ارزیابیهای گوناگونی در مورد احتمال بستهشدن تنگه هرمز صورت گرفته است. در واقع بایستی اذعان نمود: سخنان روحانی به مفهوم قطع حدود 30 درصد از انتقال دریایی نفت در دنیا تعبیر شده است. در سالهای پیش از توافق هستهای سال 2015 نیز اظهاراتی در زمینه بستهشدن این تنگه 18.5 مایلی بیان میشد. این سخن روحانی هنگامی آشکارا به معنای بستن تنگه هرمز تعبیر شد که سردار »اسماعیل کوثری« از فرماندهان سپاه پاسداران به رسانهها گفت در صورت قطع صادرات نفت ایران، اجازه تردد از تنگه هرمز داده نخواهد شد. ارتش آمریکا هم به سرعت به این موضوع واکنش نشان داد و اعلام کرد تا جایی که قوانین اجازه میدهند مسیر تردد نفتکشها در خلیج فارس را باز نگه خواهد داشت.
دراین بین سخنگوی نیروی دریایی آمریکا در منطقه اعلام کرد که آمریکا و شرکای واشنگتن در زمینه امنیت و ثبات در منطقه تلاش میکنند تا آزادی جریان آزاد تجارت ادامه داشته باشد. با این حال ایران دارای قایقهای تندرو و موشکاندازهای متحرک فراوان است. در سال 2012 یک فرمانده ارشد نظامی در آمریکا اعتراف کرده بود که سپاه قادر است برای یک دوره زمانی تنگه را ببندد و سپس ارتش آمریکا باید برای بازگشایی آن وارد عمل شود. دراین خصوص کارشاسان اذعان دارند: موضع محکم روحانی در برابر ایالات متحده باعث شد تا فرمانده سپاه پاسدارن هم اعلام دارد نیروهایش آماده بستن تنگه هرمز هستند.
کارشناسان احتمال تقابل تهران و واشنگتن را در صورت بستهشدن تنگه هرمز مطرح کردهاند و در تبیین شرایط معتقداند از یک سو ترامپ از همه کشورها خواسته تا از ماه نوامبر(آبانماه) خرید نفت ایران را متوقف کنند. در طرف مقابل رییسجمهوری ایران هم در دیدار خود از اروپا هشدار داد شرایط ممکن است به قطع صادرات نفت از منطقه و کاهش همکاری تهران با بازرسان هستهای سازمان ملل متحد منجر شود. همچنین نیروی دریایی آمریکا و سپاه پاسداران نیز به این تحولات واکنش نشان دادند. ازطرف دیگر حمایت و قدردانی سردار »قاسم سلیمانی« فرمانده نیروهای سپاه قدس از روحانی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. بسیاری از محافل، هشدارهای ایران را به منزله آمادگی برای جنگ عنوان کرده و برخی دیگر آن را بخشی از جنگ روانی بهشمار آوردند که همه طرفها در آن نقش دارند. پیش از این هم سپاه پاسداران بارها آمادگی فنی و نظامی خود را برای بستن تنگه هرمز اعلام کرده است. یکی از فرماندهان سپاه بستن تنگه هرمز را برای ایران بسیار آسان و شبیه آب خوردن دانسته است.
کارشناسان مسائل نظامی با اشاره به قدرت ایران گفتهاند ایران با بهکارگیری هر بخشی از سامانههای دریایی خود میتواند تنگه هرمز را ببندد. کارشناس مسائل امنیتی و نفتی اینگونه تحلیل کردهاند که هشدار روحانی نشان میدهد دولت و سپاه پاسداران برای ضربهزدن به آمریکا و همپیمانان واشنگتن اهرمهایی را در اختیار دارند که برجستهترین آن بستن تنگه هرمز است. پس از اینکه رییسجمهوری آمریکا از پادشاه عربستان خواسته تولید نفت را افزایش دهد و در جنگ اقتصادی علیه ایران همکاری کند، رهبران ایران از فاز دفاعی خارج شدهاند. البته شاید بستهشدن تنگه هرمز شعلههای جنگی را برافروزد که آمریکا و رژیم صهیونیستی به دنبال آن هستند.
اما بایستی به این نکته اشاره نمود که: همه این رخدادها یادآور تنشها در دهه 1980 هنگام جنگ ایران و عراق است که ارتش آمریکا به قلمرو آبی ایران تجاوز کرد. اگرچه ترامپ تاکنون تاکید داشته همه کشورها باید از خرید نفت از ایران خودداری کنند حال به نظر میرسد وی باید برای برخی کشورها امتیازهایی قائل شود زیرا ایران نشان داده ادامه صادرات نفت و حفظ سهم در بازار انرژی خط قرمز تهران است. به همین دلیل ادامه سختگیریهای کاخ سفید میتواند باعث اقدامهایی از سوی ایران شود که هزینهها را برای آمریکا و بازار جهانی نفت افزایش میدهد. این موضوع مهمی برای ترامپ و امنیت ملی این کشور بهشمار میرود. از دید گروهی از ناظران، جدال میان تهران و واشنگتن در زمینه اعمال تحریم و قطع صدور نفت میتواند موجب تنشهای بیشتر در بازار جهانی انرژی شود.
برخی کارشناسان در غرب نیز این تهدید را ابزار مهم ایران برای ایجاد بازدارندگی و مقابله با ترامپ و دوستان منطقهای وی میدانند که نشان میدهد تهران دیگر امیدی به عقبنشینی ترامپ ندارد. به اعتقاد یک تحلیلگر اروپایی تنها رویکردهای تند و تهاجمی »دونالد ترامپ« بود که باعث این واکنش ایران شد. در واقع تحریمهای یک جانبه آمریکا عامل این شرایط است. نگاه دیگری نیز در مورد تهدید نفتی ایران وجود دارد. برخی کارشناسان اعتقاد دارند سخن روحانی با آیندهنگری بیان شد. سخنان وی زنگ خطر برای افزایش قیمت انرژی در آینده و کاهش رشد اقتصادی کشورها و حتی جهان را به صدا درآورد. این وضع در نهایت ممکن است موجب نارضایتی هند، چین، اتحادیه اروپا و دیگران و افزایش فشار بر کاخ سفید برای عقبنشینی از خط مشیهای ترامپ شود. در پایان نگارنده معتقد است: تنگه هرمز شاهراه صادرات نفت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس بهشمار میرود و 80 درصد نفت این کشورها از این تنگه صادر میشود. همه کشورهایی صادرکننده و واردکننده نفت از این تصمیم ایران زیان خواهند دید. 40 درصد از تولیدات جهانی از این تنگه عبور میکند. بسته شدن این تنگه به اقتصاد عربستان بزرگترین ضربه را وارد خواهد کرد. عراق و امارات و دیگر کشورها هم از این موضوع زیان خواهد دید و شاید طی مدت زمان کمی اقتصاد نفتی آنها از هم فرو پاشد.
تنگه هرمز برای امنیت انرژی آمریکا بسیار مهم است. با توجه به اهمیت بالای این موضوع ایران میتواند از آن بهعنوان برگ برندهای در رقابت با آمریکا استفاده کند. این تنگه دارای اهمیت راهبردی و اقتصادی فراوان است. حدود 85 درصد از صادرات نفت خام بازارهای آسیایی از این تنگه به ژاپن، هند، کره جنوبی و چین صادر میشود. در صورت عملی شدن انسداد تنگه هرمز قیمت نفت در بازارهای جهانی به 300 دلار در هر بشکه میرسد. مسدودشدن تنگه هرمز روزانه حمل و نقل حدود 10 تا 15میلیون بشکه از نفت کشورهای جنوبی خلیج فارس را متوقف میسازد که این فاجعه بار خواهد بود.