سردبیرآزاداندیش

همواره کشورهای دارای قدرت نظامی جهان خواسته‌اند به بهانه‌های مختلف با حضور نظامی خود در منطقه حیاتی خلیج‌فارس به‌ویژه هرمز این آبراه بزرگ، خود را به‌عنوان بازیگری مهم در مبادلات انرژی و اقتصادی جهان مطرح کنند. از آنجا که دریاها و اقیانوس‌ها به‌عنوان میراث مشترک بشریت قلمداد می‌شوند و برابر فرمایشات فرمانده کل قوا که »دریا مال همه است و منافع آن مال همگان«، پهنه دریا و عرصه اقیانوس با تمامی حساسیت و جایگاه خود، محیطی بین‌المللی است و کشورهای مختلف هر‌چند که دارای قدرت نظامی بالا هم باشند، در راستای اعتباربخشی به حضور نظامی کاملا نامشروع خود و نیاز به حمایت کشورهای منطقه به‌دنبال تشکیل ائتلاف‌های دریایی هستند و در این راستا شاهد بودیم که در سال‌های قبل، آمریکا اقدام به تشکیل ائتلافی دریایی برای تامین امنیت تنگه هرمز کرد که البته با واکنش سرد کشورهای جهان روبرو شد.

در طول سه سال گذشته به شدت فضای سیاسی کشور تحت تاثیر پیوستن به FATF قرار گرفت، نزدیک به 24 ماه مجلس درگیر بررسی لوایح چهارگانه بود و بعد از آن بیش از یک سال است که مجمع تشخیص مشغول بررسی لوایح پالرمو و CFT است؛ این یعنی مسوولان سیاستگذار کشور خواسته و ناخواسته بیشتر از سه سال را صرف چانه‌زنی بر سر این بحث کرده‌اند.

حال آنکه کمتر از یک ماه به‌پایان تمدید چهارمین مهلت گروه ویژه اقدام مالی موسوم به FATF ‌زمان باقی است، اما همچنان لوایح پالرمو و CFT ‌در بوروکراسی‌های مجمع‌ تشخیص مصلحت نظام در رفت‌و‌آمد است. چنانکه یک سال پس از تصویب لایحه پالرمو مجمع به‌واسطه عدم اتخاذ تصمیم این لایحه را از دستور کار خارج کرد و تصمیمی هم برای CFT گرفته نشده است. اما برکسی پوشیده نیست که FATF موجب ایجاد شفافیت در سازوکارهای مالی و بانکی می‌شود.

دریای عمان و اقیانوس هند روز جمعه شاهد برگزاری مانور دریایی بی‌سابقه‌ای با حضور نیروهای دریایی چین، روسیه و ایران بود‌ که به‌مدت چهار روز ادامه دارد، شاید برای گفتن این حرف زود باشد که این رزمایش، تجسم یک ائتلاف استراتژیک سه‌جانبه جدید است؛ اما می‌توان گفت رزمایش مذکور در بردارنده پیام مهمی برای ایالات‌متحده و دولت‌های غربی است که در ماه گذشته، تشکیل دو ائتلاف دریایی را اعلام کردند و دولت‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس مانند عربستان سعودی و امارات‌متحده عربی نیز در آن حضور دارند.

ایرانی که با محاصره شدید آمریکا مواجه است، بیشترین سود را از این رزمایش می‌کند؛ چرا‌که باعث در‌هم شکستن محاصره آمریکا، حداقل در ابعاد روانی شده و نشان می‌دهد که ایران کشوری منزوی نیست و دوستان استراتژیکی در سطح بین‌المللی دارد. آمریکا دیگر به‌تنهایی بر جهان حکومت نکرده و سرنوشت سیاسی و نظامی آن را رقم نمی‌زند؛ عصر سیطره آمریکا در این زمینه، رو به پایان است و منطقه خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز، دیگر مانند گذشته، جزو املاک ایالات‌متحده محسوب نمی‌شود. درواقع ‌این رزمایش از منظر سیاسی و استراتژیک حائز پیام‌هایی جدی برای کشورهای غربی و همچنین کشورهای حاشیه خلیج‌فارس دارد. یکی از اصلی‌ترین پیام‌های برگزاری این رزمایش مشترک، جدی‌تر‌شدن کشمکش میان ایران و دنیای غرب است؛ چرا‌که از یک‌سو آمریکا می‌کوشد با تشکیل ائتلافی نظامی نیروهای خود در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان را افزایش دهد و از دیگرسو فرانسه نیز جداگانه در این راستا گام برمی‌دارد.

یک سال و نیم قبل، زمانی که هنوز فشار تحریم‌ها تا این اندازه نتوانسته بود شرایط اقتصادی را تحت‌تاثیر قرار دهد، مجمع تشخیص مصلحت نظام به‌رغم هشدارهای گروه ویژه اقدام مالی و تلاش‌های دولت، لوایح پیوستن به کنوانسیون مبارزه با جرائم سازمان‌یافته‌(پالرمو) و پیوستن به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم(CFT) را مسکوت گذاشت. اواخر مهر‌ماه 98 گروه ویژه ‌اقدام مالی »برای‌ آخرین‌ بار« به‌ایران فرصتی چهارماهه به‌منظور تصویب دو لایحه باقی مانده ‌از لوایح چهارگانه موسوم به لوایح FATF اعطا کرد.

این دو لایحه یعنی پالرمو و CFT که در هیات دولت و مجلس ‌شورای ‌اسلامی مصوب شده بودند و با بروز اتفاقاتی که شاید بتوان آن را »بدعت قانونی« نامید، سر از مجمع تشخیص مصلحت نظام در‌آوردند از زمان تصویب تاکنون در مجمع خاک می‌خوردند تا اینکه در نهایت چند روز قبل، سیدمحمد صدر در گفت‌وگو با »آرمان ملی« از آغاز بررسی مجدد CFT در مجمع تشخیص مصلحت نظام خبر داد. بررسی این لایحه در‌حالی مجددا صورت می‌گیرد که به گفته او، پالرمو همچنان مسکوت است و از نظر مجمع مسئله آن تمام شده به‌نظر می‌رسد.

نوزدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی بین ایران و هند در نخستین روز زمستان به ریاست محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان برگزارشد. سابرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند که برای شرکت در این نشست به ایران سفر کرده بود در سه دور با ظریف رایزنی کرده است. در این خصوص بایستی به این نکته اشاره شود که: مناسبات ایران و هندوستان به‌ویژه در بعد تجاری یقینا در بستر میزان تنش میان تهران و واشنگتن تعیین می‌شود. در این راستا هندی‌ها منتظرند که گفت‌وگوها و مناسبات برجامی چه آینده‌ای پیدا خواهد کرد. اما با توجه به سفر اخیر آقای روحانی به ژاپن و همچنین تمایل برخی کشورها مانند عمان، ژاپن و سوییس برای میانجیگری میان ایران و آمریکا و نیز برخی پالس‌های مثبت از سوی کاخ سفید برای ارسال دارو و غذا به ایران از طریق کانال مدنظر سوییس، فضای مثبت، ولو نامطمئنی را برای کاهش تنش شکل داده است. در این فضا هندوستان سعی می‌کند از تغییر شرایط نهایت استفاده را ببرد تا بتواند حداقل در خصوص مهم‌ترین دغدغه خود یعنی بندر چابهار به منافع مدنظرش دست پیدا کند.

در زمان خروج دونالد ترامپ از برجام هیچ‌گونه دلیل و یا توجیهی برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه وجود نداشت. چرا‌که فعال‌کردن مکانیسم ماشه ضمن اینکه به‌دلایل، شواهد و مدارک مستند و غیر‌قابل انکاری در کمیسیون مشترک برجام و شورای امنیت سازمان ملل نیاز دارد، پروسه زمان‌بری است که در آن دوره برای دونالد ترامپ قابل توجیه نبود. مضافا اینکه دونالد ترامپ سعی داشت در راستای وعده‌های انتخاباتی خود عمل کند و به‌جای استفاده از برخی مکانیسم‌ها، ایالات‌متحده آمریکا را از برجام خارج کند. در کنار آن نکته بسیار مهم دیگری که نباید فراموش کرد این است که اگر ایالات‌متحده آمریکا از فرآیند مکانیسم ماشه استفاده می‌کرد که البته فعال‌شدن این مکانیسم و به‌کارگیری آن در آن زمان هیچ‌گاه صورت نمی‌گرفت، چون اساسا هیچ‌گونه اقدام اشتباهی از سوی جمهوری اسلامی ایران در فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای صورت نگرفته بود و گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آن زمان هم این مسئله را به کرات تایید کرده بود، معلوم نبود که شرایط و تبعات استفاده از مکانیسم ماشه به کجا خواهد کشید.

تلاش‌های دولت ترامپ برای اعمال تحریم‌های اقتصادی بر ایران پیامد ناخواسته‌ای به‌دنبال داشته است: این تحریم‌ها باعث شد ایران کنترل خود بر عراق را شدیدتر کند. کنث پولاک (Kenneth Pollack)، تحلیلگر سابق سازمان سیا و عضو فعلی موسسه آمریکن اینترپرایز، باور دارد که دلیل واکنش ایرانی‌ها به اعتراض‌های بغداد این است که عراق روزنه اقتصادی ارزشمندی است که به ایران در دورزدن تحریم‌ها کمک می‌کند. وی در این‌باره می‌گوید: »اقتصاد عراق برای ایران حیاتی است چرا‌که این کشور را در زمینه مسائلی مانند قاچاق و دستکاری در ارزش پول رایج برای مقابله با تحریم‌ها کمک می‌کند درواقع ایران به‌تدریج به عراق و لبنان به‌عنوان سوپاپ‌‌های بهبود اقتصادی متکی شده است.